Í síðasta pistli fjallaði ég lítillega um norðlensku hljóðvilluna og mikilvægi þess að sporna við henni. Ég staldraði einkum við annað megineinkenni hennar, röddun nef- og hliðarhljóða á undan fráblásnum lokhljóðum í orðum eins og „stúlka“, „pumpa“ og „fantur“ og útskýrði af hverju hún væri röng. Nú ætla ég að taka hitt megineinkennið fyrir, óeðlilegan stafsetningarframburð fráblásinna lokhljóða sem standa á milli tveggja sérhljóða í orðum eins og „poki“, „bátur“ og „pípa“.
Þessi framburður er gjarnan réttlætur með því að svona séu orðin skrifuð. Þá er gengið út frá því að stafsetning orða ráði öllu um framburð þeirra. Þetta er reginfirra. Hljóðfræði tungunnar vegur auðvitað mun þyngra. Um þetta bera orð eins og „tafla“ og „negldi“ vitni. Jafnvel þeir sem af mestu offorsi spýta út úr sér p, t og k bera þau ekki fram eins og þau eru stafsett.
Það er algild framburðarregla í íslensku að sérhljóð sem ramma af samhljóða veikja framburð þeirra. Þannig ber enginn orðið „afi“ fram eins og það er stafsett, sérhljóðin veikja f svo það er borið fram eins og v. Þetta veldur engum misskilningi, þrátt fyrir allar stafsetningarreglur. Enginn ruglar saman orðunum „pabbi“ og „pappi“, ekki einu sinni „pappi“ og „papi“. Lengd sérhljóðanna ræður úrslitum, ekki áherslan á samhljóðið. Enginn ber orðið „hagi“ fram með lokhljóði, eins og eðlilegt er að bera fram orðið „haki“. Sérhljóðin, sitt hvorum megin við g, gera það að önghljóði. Væri rétt að bera fram orðið „poki“ með norðlenskri áherslu á k hlyti því einnig að vera rétt að bera fram f í „afi“.
Þannig stenst norðlenska hljóðvillan ekki sín eigin rök, fyrir utan hið augljósa lýti sem að því er að skyrpa út úr sér málhljóðunum af slíkum þrótti að opinn eldur flöktir í námunda og hárið blaktir á viðmælandanum. Þess vegna ber okkur að efla til almennrar vitundarvakningar og skera upp herör gegn þessari úrkynjun tungumálsins. Byrja mætti á því að ráða ekki fólk, sem svona talar, til starfa á ljósvakamiðlum – enda um alvarlegan talgalla að ræða.
Réttur framburður er stundum kallaður „latmælgi“ af fólki sem ræður ekki við hann. Þetta er algert rangnefni. Fólk brennir ekki hitaeiningum með hljóðfræðilegum þjösnaskap. Komi leti málinu við er hún andleg og í því fólgin að nenna ekki að temja sér sáraeinfaldar, algildar framburðarreglur.
6 ummæli:
Sæll Davíð!
Takk fyrir þessa afbragðs pistla um norðlensku hljóðvilluna. Þú hefur náttúrlega vakið máls á þessu áður og sannarlega þarft að taka upp þráðinn. Ég kvitta undir hvert orð og vil vekja sérstaka athygli á þessu sem þú segir með að fráleitt sé að ráða fólk með talgalla á ljósvakamiðla. (Já, ekkert þvarg um að þeir eigi sinn rétt líka - þetta rétttrúnaðarkjaftæði er að fara með allt til helvítis á Íslandi.) En það er nú einu sinni svo með þetta, eins og svo margt annað, að apakettirnir sem veljast til þess að ráða, að ekki sé talað um millistjórnendur á Íslandi sem bera Parkinsonslögmálinu fagurt vitni, vita fátt eitt í sinn haus. Því virðist hafa verið létt verk og löðurmannlegt að ljúga í þá að þetta sé hinn eini rétti framburður þegar öllum má nú ljóst vera að svo er ekki. Og ánægðir með sig sitja þeir í hljóðstofu norðanmennirnir og vita ekki að það er hlegið að þeim.
Kveðja,
Jakob
Ps. Farðu svo að hringja þrjóturinn þinn!
http://tryggvigislason.blog.is/blog/tryggvigislason/entry/1083349/
Davíð ég er alveg hjartanlega ósammála. Því er ekki hægt að skrifa orðin eins hljóðfræði tungunnar segir til um, eins og "tabbla" og "Kebblavík" og "Píba". Þetta er bara skakkt hjá þér félagi.
Til hvers í andskotanum að skrifa andstyggilegan pistil um staðbundið máleinkenni sem hefur smám saman lognast út seinustu öldina? Það er margt mun skaðlegra til í samfélaginu.
Þessir pistlar eru með því aumasta sem ritað hefur verið á íslenska tungu, enda ekki við öðru að búast frá manni sem varla er talandi.
Takk Davíð, mjög fróðlegt og húmorískt. Kv, Örn
Skrifa ummæli